Türkiye İşsizliğe Çare Arıyor 

Yüzde 14'lere çıkan işsizliğe, başta iktidar olmak üzere toplumun tüm kesimleri çare arıyor. Hükümet, iş dünyası ve sendika temsilcilerinin yanı sıra akademisyenlerin görüşlerine başvuran Zaman, çıkış yollarını araştırdı. Çalışma Bakanlığı çözümü yatırım teşvikleri ve meslek edindirme kurslarında görüyor. İş dünyası ise sigorta primleri ve Gelir Vergisi gibi istihdam üzerindeki yüklerin azaltılmasını istiyor. Karamsar tabloya rağmen, iş arayanlar için umut ışıkları da yok değil. Büyük şirketler peş peşe istihdam edecekleri işçi sayısını açıklıyor. Yerli ve yabancı yatırımlar aralıksız devam ediyor.

Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) her ay açıkladığı istihdam verileri basit bir istatistikten ibaret gibi görünse de aslında her rakamın ardında bir insan hikâyesi yatıyor. Kimi yıllardır işsiz, kimi evlilik planlarını ertelemiş, kimi de kirasını bile ödeyemediği için ana-babasının evine dönmüş. Hemen herkesin ailesi ya da çevresinde buna benzer bir öykü bulmak mümkün. Ekonomik kriz sebebiyle işinden olan ziraat mühendisi Ufuk Ç., geçimini şimdi annesinin emekli maaşıyla temin ediyor. İşten çıkarılan halkla ilişkiler uzmanı Hakan T., nişanlısından ayrılmak zorunda kalmış. Duvar ustası Mahmut A., iş çıkmadığı için 7 aydır ev kirasını ödeyemiyor. Fizik mezunu Resul A. ise 600 TL maaşla özel güvenlikçilik yapıyor. Bu işi de güçlükle bulabilmiş. Yürek yakan örnekler saymakla bitmiyor.

Ülkenin en büyük problemi işsizlik, küresel krizle birlikte iyice ağırlaştı. 3,5 milyonu aşan işsizler ordusuna her gün yenileri ekleniyor. İşgücü piyasasına yeni giren yüz binlerce gence yüksek büyüme dönemlerinde bile istihdam sağlanamıyor. Krizde orta yaş grubundaki yüz binlerce kişi de işini kaybetti. İşsizler, evine ekmek götürebilme hayaliyle şirketler, insan kaynakları firmaları ve İşkur'un kapısında kuyruğa giriyor. TÜİK'in verileri, bu hayalin pek de kolay gerçekleşemeyeceğini gösteriyor. 2009'da işsizlerin sayısı 860 bin kişi arttı. İşsizlik oranı yıllık yüzde 14 oldu. 2008 yılına kıyasla işsizliğin 3 puan birden artması, sıkıntının katlanarak büyüdüğünü ortaya koyuyor. Zaman, hükümet, iş dünyası, sendikalar ve akademisyenlerle birlikte, sosyal kangrene dönüşen işsizliği masaya yatırdı. Konunun en büyük muhatabı Çalışma Bakanı Ömer Dinçer, işsizliği rakamlardan ibaret görmediklerini, sosyal bir problem olarak değerlendirdiklerini söylerken, hükümet, yatırım teşvikleri ve meslek edindirme kurslarıyla istihdamı artırmayı hedefliyor. TOBB Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu, problemin en büyük sebeplerinden birinin de mesleksizlik olduğunu belirtirken, TUSKON Başkanı Rızanur Meral, tarım ve sanayide işsiz kalanların hizmetler sektöründe istihdamına ağırlık verilmesini öneriyor. İş dünyası, sigorta primleri ve gelir vergisi gibi istihdam üzerindeki yüklerin azaltılması konusunda da hemfikir.

Ortaya çıkan tablo karamsar, ancak iş arayanlar için bazı küçük umut ışıkları da söz konusu. Krize rağmen alışveriş merkezleri, süpermarket zincirleri ve teknoloji marketleri yatırımlara aralıksız devam ediyor. Büyük şirketlerin bu yıl alacağını açıkladığı yeni personelin büyük bölümü perakende için satış görevlilerinden oluşacak. Öte yandan özel güvenlik görevlileri de iş bulmada diğer mesleklere göre daha şanslı. Hızla gelişen çağrı servisleri, posta ve kurye şirketleri ile bankalar da eleman alımını kesmiyor. Krize rağmen dinamik bir piyasaya sahip olan Türkiye'de 2009'da 760 bin kişi işe yerleştirildi. Ancak işten çıkarmaların daha fazla olması, işsizliği artırdı. Öte yandan tarımdan kopan büyük kitleler, şehirlere göçüp işgücüne katılıyor. Diplomasını alan yüz binlerce genç de iş arayanlar kervanına ekleniyor.

TÜİK'in yanı sıra SGK'nın verileri de krizin istihdam üzerindeki tahribatını ortaya koyuyor. 2008 Nisan'da 10 milyon 97 bin olan SSK'lı çalışan sayısı, Aralık 2009 itibarıyla 8 milyon 975 bine geriledi. Toplam sigortalı sayısı ise 3 yıldır yerinde sayıyor. 2007 yılında 15 milyon 19 bin olan sigortalı işçi, memur ve esnaf toplamı 2008'de 15 milyon 299 bine çıktı. 2009'da ise toplam sigortalı sayısı 15 milyon 101 bine geriledi. Türkiye, 2002 yılından itibaren hızlı büyüme trendine girmesine karşın işsizlik 6 yıl boyunca yerinde saydı. 2008'in son çeyreğinde patlak veren küresel krizle birlikte ekonomide yaşanan daralma, yaraya tuz biber ekti. 2009 Şubat döneminde işsizlik yüzde 16,1 ile tarihindeki en yüksek seviyeye çıktı. Ardından hükümetin doğrudan istihdam ve mesleki eğitim projeleri, kısa çalışma ödeneği uygulaması ve istihdam teşvikleri ile işsizlikte kısmen iyileşme sağladı. Teşvikler sayesinde yaklaşık 200 bin kişi iş sahibi oldu. Kısa çalışma ödeneği uygulaması ile de 190 bin kişinin işini kaybetmesi önlendi.

'İş görüşmesine gitmek için yol parası bile bulamıyorum'

Halkla ilişkiler mezunu Hakan T., 1,5 yıl önce işten çıkarıldı. Bu sebeple nişanlısının ailesi yüzük attı. İş görüşmeleri için yol parası bile bulamadığını belirten Hakan T., Ankara'da bir arkadaşının yanında kalıyor. Bir kamu kurumunun açtığı sözleşmeli personel alımına başvuran genç işsiz, şimdi merakla sonucu bekliyor. Ziraat mühendisi Ufuk Ç. ise krizin patlak verdiği Kasım 2008'den beri işsiz. Çaldığı bütün kapılardan eli boş dönen Ufuk Ç., ilkokula giden çocuğunun karnını annesinin emekli maaşından yaptığı para yardımı ile doyurabiliyor. Çaresiz baba, 'daha iş bulamadın mı?' sorularına muhatap olmamak için arkadaşlarıyla bile görüşmediğini söylüyor.

Duvar ustası Mahmut A., inşaat sektöründeki küçülmeden nasibini almış. İş bulamayan A., 220 TL'lik ev kirasını bile ödeyemeyecek duruma düşmüş. "7 aylık kira birikti, ev sahibimin yüzüne bakacak halim kalmadı." diyen, A., kışı da soğukta kömürsüz geçirmiş. A.'nın tek umudu krizin bitip inşaatların tekrar başlaması. Türkiye'nin kanayan yarası işsizliğin çözümünde eğitim de yeterli olmuyor. Fen edebiyat fakültesi fizik bölümü mezunu Resul A., alanıyla ilgili bir iş bulamamış. 2004'ten beri iş arayan Resul A., son altı aydır 600 TL maaşla bir güvenlik şirketinde çalışıyor. 30 yaşını geçmesine rağmen evlenemediğini dile getiren Resul A., eğitimini aldığı alanda iş bulma umudunu yitirmiş, "Bari biraz daha yüksek maaşlı bir iş bulabilsem." diyor.

İşsizlik, rakamlardan ibaret değil bir sosyal problemle karşı karşıyayız

-İşsizliğin yalnızca rakamlardan ibaret görülemeyeceğini dile getiren Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Ömer Dinçer, sosyal boyuta dikkat çekiyor. Zaman'a değerlendirmelerde bulunan Bakan Dinçer, sorunun çözümü için hükümetin tedbir almasının yeterli olmadığını, işveren ve sendikaların da fedakârlık yapması gerektiğini vurguluyor. Dinçer, "Yüzde 14,8 olarak öngörülen işsizlik yüzde 14 ile tahminlerin altında kaldı. Bu problemi çözecek tedbirler almak zorundayız." diyor. İşsizliğin yapısal boyutuna da değinen Ömer Dinçer, "Modern tarımla birlikte işsizlik arttı. Öte yandan teknoloji, otomasyon hızla ilerliyor. Bu sebeple 'üretim artarsa istihdam da artar' tezi geçerliliğini yitirdi." açıklamasını yapıyor. Dinçer, Avrupa ülkelerinde olduğu gibi ailelere gelir desteği verilmesi önerisine ise karşı çıkıyor. Geliri olmayan ailelere ayda 200 lira ödeme yapıldığı, yeşil kart uygulamasıyla da sağlık hizmetinin karşılandığı bilgisini veren Çalışma Bakanı, bu kapsamda yaklaşık 7 milyon insanın yardım aldığını kaydediyor.

İş dünyası ne düşünüyor?

Meslekî eğitime ağırlık verilmeli

TOBB Başkanı Rifat Hisarcıklı-oğlu'na göre ülkedeki işsizliğin en önemli sebebi mesleksizlik. Hisarcıklıoğlu, meslek liselerini daha cazip hale getirmeden bu sorunun çözülmeyeceğini ifade ediyor. Daha fazla istihdamın ancak daha güçlü bir canlanma ile mümkün olabileceğini dile getirirken, "İşgücüne yeni katılan herkese istihdam sağlayabilmek için her yıl en az yüzde 7 büyümemiz gerekiyor. 2003–2008 yılları arasında istihdam 3,2 milyon kişi arttı. Demek ki ülkemizin istikrarını koruyup, yapısal reformlara odaklandığımızda istihdamı artıran ekonomik büyümeyi de sağlayabiliyoruz." diyor. Türkiye İhracatçılar Meclisi Başkanı (TİM) Mehmet Büyükekşi de artan işsizliği kalifiye eleman eksikliğine bağlıyor. Pek çok sektörde patronların istenilen vasıfta işçi bulamadığını dile getiren Büyükekşi, bu sıkıntının çözülmesi halinde işsizliğin azalacağını vurguluyor.

Bu 'iş kanunu'yla istihdam artmaz

İTO Başkanı Murat Yalçıntaş, yürürlükteki iş kanunlarının işçi almayı teşvik etmediğini öne sürüyor. Bu sebeple yasaların yeniden ele alınmasını isteyen Yalçıntaş, "İşsizliğe en çok çare üreten küçük ve orta ölçekli işletmeler desteklenmeli." değerlendirmesinde bulunuyor. Ankara Sanayi Odası (ASO) Başkanı Nurettin Özdebir de öncelikle istihdam üzerindeki yüklerin düşürülmesi gerektiğine işaret ediyor. Özdebir, "Kıdem kazanmak için gerekli sürenin uzatılmasını, kazanılan kıdemin düşürülmesini ve bir Kıdem Tazminatı Fonu kurulması önerimizi bir kez daha tekrarlıyoruz." çağrısında bulunuyor. İHKİB Başkanı Hikmet Tanrıverdi ise hazır giyim ve tekstil sektörlerinde SSK ve gelir vergisi oranlarının yüzde 50 düşürülmesini talep ediyor. Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği Başkanı Cem Negrin, işe giriş ve çıkışlar ile çalışma saatlerinin esnetilmesini öneriyor.

Hizmetler sektörüne teşvik şart

TUSKON Başkanı Rızanur Meral'e göre Türkiye'de hızla büyüyen işsizliğin çaresi hizmetler sektöründe. Meral, "Eğer yeni istihdam alanları oluşturmak istiyorsak turizm ve sağlık sektörüne teşvikleri artırmalıyız. Sağlık firmalarının yurtdışından hasta getirebilmeleri için devlet teşvikleri dahi verilebilir." diye konuşuyor. Meral, Danıştay'ın meslek liselerine yönelik katsayı kararıyla hem istihdama, hem de iş dünyasına büyük engel çıkarıldığını aktarıyor. MÜSİAD Başkanı Ömer Cihad Vardan ise işsizlik sorununun çözümü için atılacak adımların başında millî istihdam stratejisinin geldiğini anlatıyor. Vardan'ın işsizliğin azaltılması için önerilerinden bazıları şöyle sıralanıyor: "Mesleki eğitim politikası yeniden ele alınmalı. Hassas sektörler için kısa çalışma ödenekleri devreye alınmalı. İş tecrübesi oluşturmaya yönelik kısa dönemli işe yerleştirme programları uygulanmalı."

Teknolojiye yatırım, istihdamı düşürdü

Türkiye Mobilya Sanayicileri Derneği (MOSDER) Başkanı Nazif Türkoğlu, firmaların maliyet giderlerini azaltmak için teknoloji yatırımlarına hız verdiğini, bunun da işsizliğe yansıdığını ifade ediyor. İstihdamın artırılması için bölgesel teşviklerin önemli olduğunu kaydediyor. Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri Başkanı Adnan Dalgakıran ise ekonomi yönetimine bir an önce sanayi politikası belirleme çağrısında bulunuyor. Diğer sektörlerin sanayiye bağlı olduğunu ifade eden Dalgakıran, "Sanayi gelişmezse hiçbir alan gelişemez." ifadelerini kullanıyor. "İşsizlikle mücadelede hükümetin attığı adımları iyi buluyoruz ancak yeterli değil." diyen Kayseri Sanayi Odası Başkanı Mustafa Boydak da asgari ücret üzerindeki vergi diliminin 5 puan daha aşağıya çekilmesini öneriyor. Boydak, yoğun istihdam sağlayan sektörlere daha fazla destek gerektiğine dikkat çekiyor.

Yurtdışına daha çok işçi götürebiliriz

Türkiye Müteahhitler Birliği Başkanı Erdal Eren, 2008'de 23,6 milyar dolarlık iş üstlenen yurtdışı müteahhitlik sektörünün 2009'da 18,1 milyar dolarda kaldığını dile getirirken, "Sektöründe hareketlilik görünmüyor. Ancak hükümetin kamu altyapı yatırımlarını destekleyeceğini hissediyoruz. Yurtdışına daha çok işçi götürmek için ise hükümetin destek vermesi gerekiyor." diye konuşuyor. OSTİM Yönetim Kurulu Başkanı Orhan Aydın da işsizlik sorununu çözmek için üretimin önünü açmak gerektiğini belirtiyor. Bankaların rekor kârlarına da değinen Aydın, "Bankaların 20 milyar TL kâr etmesi demek üreticinin giderinin artırılması anlamına geliyor." değerlendirmesinde bulunuyor. Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kuruluşu Başkanı Mahmut Yılmaz ise emek yoğun sektörlerde devlet teşviki isterken, "Teknik elemanda ise herhangi bir sıkıntı yok, organizasyonda sıkıntı var." diyor.