K.IRAK'A GİRMEK ÇÖZÜM MÜ? YA İÇERDEKİ TEHLİKE! 

Diyarbakır Yerel Gündem 21 ve Sarmaşık Derneği'nin hazırladığı Diyarbakır Kent Yoksulluk Haritası özellikle zorunlu göçle gelip şehrin çeperinde yaşayan yoksul insanların dramını tüm çıplaklığıyla gözler önüne seriyor. Gettolaşmanın eşiğindeki mahallelerde fuhuş ve uyuşturucu kol geziyor. Umudu başka yerde arayanlarsa dağa çıkıyor! En vahimi ise Diyarbakır nüfusunun yüzde 53'ünü oluşturan çocukların geleceği! Koşullar değişmezse onlar ya işsizler ordusuna ya da dağdakilere katılacak!

Bir zamanların ticaret, kültür ve bilim merkezi, nice büyük uygarlıkların beşiği ve Çin Seddi'nden sonra dünyanın en uzun surlarına sahip bir kent Diyarbakır. Sokaklarında, hanlarında, çarşısında hâlâ binlerce yıllık tarihin, geleneğin kokusu yoksulluğa, işsizliğe karışıyor. Yeni tamamlanan Diyarbakır Kent Yoksulluk Haritası'na göre kentin yoksullaşmasındaki baş etkenler ihmal, Kürt sorununa bağlı olarak yaşanan çatışmalar ve olağanüstü koşullar! "Olağanüstü koşullar"la anlatılmak istenense zorunlu göç! Zira İnsan Hakları Derneği ve Türkiye İnsan Hakları Vakfı'nın verilerine göre 1990'larda Olağanüstü Hal kapsamında, güvenlik gerekçesiyle 4 binden fazla köy boşaltıldı. Milyonlarca insan hiçbir yer gösterilmeden ve tazminat verilmeden yerlerinden edildi. Bu insanların bir kısmı batıda İstanbul, İzmir ve Mersin gibi metropollere, bir kısmı da bölgedeki büyük şehirlere göç etmek zorunda kaldı.

Göçten en çok etkilenen şehirlerden biri olan Diyarbakır'ın nüfusu son yirmi yılda 350 binden 1 milyonun üzerine çıktı. Mevcut konutlar nüfus artışına yanıt veremeyince zorunlu göçle gelenler kendi mahallelerini ve gecekondularını oluşturdu. Dolayısıyla Diyarbakır'daki yoksulluğun zorunlu göçle ilişkisi bire bir! Diyarbakır Yerel Gündem 21 Organizasyon Grubu ve Sarmaşık Derneği'nin hazırladığı Diyarbakır Kent Yoksulluk Haritası da bu ilişkiyi ayrıntılı bir şekilde ortaya koymayı amaçlıyor. Bu yüzden araştırma çoğu zorunlu göçle gelenlerin yaşadığı mahallelerden Gürdoğan, Fatihpaşa, Huzurevleri-Peyas ve Körhat'ı kapsıyor. Projenin amacıysa şu: Diyarbakır'daki yoksulluğun sosyo-ekonomik profilinin çıkarılması, sınıflandırılmış verilerin dezavantajlı gruplarla ilgili çalışan kamu ve sivil toplum kuruluşlarına iletilmesi ve yerel kalkınma stratejilerinin geliştirilmesi için referans teşkil etmesi.

"Bu insanların bir kısmı dağa çıktı!"
Araştırma sonuçlarının sunulduğu Diyarbakır'daki panelden bir gün önce Yeni Aktüel, adı geçen mahalleleri görmek ve fotoğraflamak için Diyarbakır'daydı! Önce Sarmaşık Derneği'nin ofisinde araştırmanın Proje Koordinatörü Barış Dikilitaş ve Sosyolog Mahmud Evinç'ten araştırmanın nasıl gerçekleştirildiğini öğreniyoruz. 36 bin 221 kişinin yaşadığı 5 bin 706 hanede yüz yüze görüşmeler yapılmış; her haneye ortalama 6,3 kişi düşüyor. 2 bin 77 hanede 1990-2000 arası Diyarbakır'a göç eden aileler yaşıyor. Bin 72 hanede yaşayan yaklaşık 7 bin kişinin temel göç sebebi "bölgedeki çatışma dönemi". Dikilitaş zorunlu göç dönemiyle ilgili verileri şu sözlerle özetliyor: "1990-92 dönemi yoğunlukta olmak üzere 2000'e kadar binlerce köy devlet görevlileri tarafından zorla boşaltıldı. Evleri yakılan, topraklarına el konan, hayvanları öldürülen, yol iz gösterilmeden köylerinden çıkarılan insanların bir kısmı Diyarbakır'a yerleşip kenar mahalleleri oluşturdu. Ama en vahimi, bu insanların bir kısmı da dağa çıktı!"

Proje koordinatörü Barış Dikilitaş'ın ısrarla üzerinde durduğu konulardan biri de çocuklar! Araştırmaya göre Diyarbakır nüfusunun yüzde 53'ü çocuk! İlginç olansa hanelerde yoksulluk arttıkça çocuk sayısının da artması. İncelenen dört mahallede okul çağında olup okula gitmeyen çocuk sayısı bin 541. Bu çocukların yarısı ekonomik nedenlerden ötürü okula gitmiyor. 843 kız çocuğunun 45'i "günah-ayıp sayıldığı için" okula gönderilmiyor. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu'nun 2003 verilerine göreyse Diyarbakır'da yaklaşık 30 bin çocuk sokakta çalışıyor. Yüzde 79,4'ü zorunlu göçle gelen ailelere mensup çocukların yüzde 23,7'si okula gitmiyor ve hemen her iki çocuktan biri madde bağımlısı! Dikilitaş'ın en çok endişe duyduğu konulardan biri bu çocukların geleceği: "Bu mahalleler suç yuvası haline geldi. En kötüsü boşta gezen bir sürü çocuk var ve içlerinde suça karışanlar var. Bu çocuklara dikkat etmek lazım. Mahalleler gettolaşmaya başlıyor. Böyle giderse beş yıl sonra bu mahallelere polis bile giremeyecek."

Dikilitaş bu çocukların eğitimi için çaba gösterdiklerini, ancak yetkililerin tehlikeyi fark edip duruma el atması gerektiğini söylüyor: "İlk kez geçen yaz bu mahallerden 600 çocuğu Elazığ'daki Hazar Gölü'ne kampa götürdük. 10 günlük kamp süresince fotoğraf, resim ve müzik dersi alan, oyunlar oynayan çocuklardaki değişimi görmeliydiniz. 10 gün bile bu çocukların iyi yönde değişmelerine yetti. Onlar daha çocuk, iyi yöne de, kötü yöne de kolay meylederler. Yetkililer bunun farkına varmalı."

İftarda çorba ve 3 yumurta!
Projenin uzman sosyoloğu Mahmud Evinç ile mahalleleri ziyaret etmeye başlıyoruz. İlk durak Fatihpaşa Mahallesi. Burası surların hemen dibine kurulmuş; bir, iki katlı derme çatma evlerin tarihi surlara iliştirildiği bir mahalle. Adım atar atmaz bir çocuk ordusu kuşatıyor. 2 ile 14 yaş arasında, kir içinde, kimisinin ayakları çıplak çocuklar... Mahalleyi gezmeye başladıktan bir süre sonra yedi, sekiz yaşlarında iki erkek çocuk görüyoruz; sokağın ortasında çömelmiş sigara içiyorlar. Gözlerindeki ifade taşıyabileceklerinden çok daha ağır! Sosyolog Mahmud Evinç özellikle bu mahallede fuhuş ve esrarın yaygın olduğunu söylüyor.

Kapısını çaldığımız ilk evde Sultan Hanım karşılıyor. Bir odadan ibaret evde sekiz kişi yaşıyor! Tek lüksleri küçük bir televizyon. Eşi çalışmıyor Sultan'ın, "Çünkü çok yaşlı, 70 yaşında". 53 yaşındaki Sultan Hanım, eşinin üçüncü "hanımı". Diyarbakır'a Gökdere Köyü'nden gelmişler.
Niye mi? Önce "Evler yandı" diyor Sultan Hanım, sonra da "kendi isteğimizle geldik"! Çocukların beşi okula gidiyor. Sekiz nüfusa Sultan'ın boyacıda çalışan oğlu bakıyor. Haftalığı 25 YTL! İftarda bütün aile çorba içmiş ve üç yumurtayı paylaşmış!

Hanelerin yüzde 14'ünde engelli var
Körhat Mahallesi'ndeyiz! Apartmanların arasında sıkışıp kalmış bir gecekonduya giriyoruz. Avluda ilk göze çarpan etrafı tuğlalarla örülmüş, kapı niyetine sadece bir örtü bulunan tuvalet ve banyo. İki odadan ibaret evin sahibesi, sekiz çocuğuyla beraber yaşayan İkram Hanım karşılıyorDört aylıkken çocuk felci geçiren çocuklarından biri zihinsel engelli. Araştırma yapılan mahallelerdeki engelli sayısı çok yüksek; yüzde 14,1! İkram Hanım'ın eşi dört yıl önce İstanbul'a gitmiş, bir daha da aramamış. Çocuklardan biri ilkokula gidiyor. Kızını üçüncü sınıftan sonra okuldan almış, kardeşlerine baksın diyeEvi geçindirmek için çapa yapmaya gidiyor. Büyük oğlu çalıştığı tamircide günde 5-6 lira kazanıyor. Bir de Sarmaşık Derneği bünyesinde faaliyet gösteren Gıda Bankası'ndan aylık 30-70 YTL arasında gıda yardımı alıyorlar. Evde iftar hazırlıkları başlıyor. Mutfağı olmayan evin girişindeki tek tüpte pişen bir tabak patatesli tavuk yemeği, bir tabak üzüm ve ekmekten oluşuyor iftar mönüsü. Araştırma kuruluşu Ipsos-KMG'nin '2006 Ramazan Raporu' Türkiye'deki gıda ve içecek harcamalarının geçen Ramazan ayında yüzde 42 ile en fazla Doğu ve Güneydoğu illerinde gerçekleştiğini söylese de, artış belli ki buralara hiç uğramamış.

Haberin devamını Yeni Aktüel dergisinin 118. sayısında bulabilirsiniz!