DEMOKRASİ BUYSA KRAL BENİM! 

Hasip ile Nasip… Anadolu’nun küçük ilçelerinden birinde belediye başkanlığı için kıyasıya yarışan komik ve sakar siyasetçiler. İkisi de ilçenin ileri gelen ailelerine mensup. Babalarından devraldıkları koltuk rekabetini devam ettiriyorlar. Başkanlık yarışının kızıştığı anlarda ‘sırayla başkan olalım’ diyerek uzlaşıyorlar.

70’li yıllarda çekilen bir Yeşilçam filminde Metin Akpınar ve Zeki Alaysa’nın oynadığı bu karakterlerin ve yaşanan rekabetin gerçek hayatta da var olduğunu söylersek şaşırabilirsiniz. Ama dünya siyaseti bunun gibi pek çok örnekle dolu. Hatta koltuk yarışına giren ailelere verilebilecek örneklerden biri hiç de uzakta değil. Yanı başımızdaki Yunanistan, Karamanlis ve Papandreu ailelerinin yarım asırlık iktidar mücadelesine sahne oluyor. Daha geçtiğimiz ayki seçimlerde iktidar için karşı karşıya gelen siyasetçilerden birinin dedesi ve babası, birinin de amcası ülkenin başbakanlığını yapmıştı. Son hesaplaşmanın galibi ise Karamanlisler oldu.

Bush, Karamanlis, Esad, Aliyev, Butto, Gandi… Tanıdık isimler. Yıllarca gazete ve televizyon haberlerinden bu isimleri bolca duyduk. Öyle ki birçoğu ev veya kahvehanelerde sık sık yapılan Türkiye’yi, hatta dünyayı kurtarma muhabbetlerinin başaktörünü oynadı. Hâlâ da devam ediyorlar. En az kendi ülkemizin siyasetçileri kadar destekliyor ya da yerin dibine batırıyoruz onları. Türk insanını, söz konusu isimlere bu kadar aşina kılan, uzun süredir siyaset arenasında var olmalarıdır belki de. Bush soyadı 20 yıldır Amerika’yla birlikte anılıyor. Karamanlis veya Papandreu, Yunanistan’ın 50 yıllık siyasi tarihini akla getiriyor. Butto dendiğinde Pakistan siyasetinin son 36 yılına göz atmak gerekiyor. Yine Suriye’nin son 40 senesi Esad damgası taşıyor. Ya da Azerbaycan’daki 14 yıllık Aliyev iktidarı. O zaman soru şu: Rejim demokrasi olsa da ülkeleri aileler mi yönetiyor?

Hasip ile Nasip... Anadolu’nun küçük ilçelerinden birinde belediye başkanlığı için kıyasıya yarışan komik ve sakar siyasetçiler. İkisi de ilçenin ileri gelen ailelerine mensup. Babalarından devraldıkları koltuk rekabetini devam ettiriyorlar. Başkanlık yarışının kızıştığı anlarda ‘sırayla başkan olalım’ diyerek uzlaşıyorlar. 70’li yıllarda çekilen bir Yeşilçam filminde Metin Akpınar ve Zeki Alasya’nın oynadığı bu karakterlerin ve yaşanan rekabetin gerçek hayatta da var olduğunu söylersek şaşırabilirsiniz. Ama dünya siyaseti bunun gibi pek çok örnekle dolu. Hatta koltuk yarışına giren ailelere verilebilecek örneklerden biri hiç de uzakta değil. Yanı başımızdaki Yunanistan; Karamanlis ve Papandreu ailelerinin yarım asırlık iktidar mücadelesine sahne oluyor. Daha geçtiğimiz ayki seçimlerde iktidar için karşı karşıya gelen siyasetçilerden birinin dedesi ve babası, birinin de amcası ülkenin başbakanlığını yapmıştı. Son hesaplaşmanın galibi ise Karamanlisler oldu.

Bush, Karamanlis, Esad, Aliyev, Butto, Gandhi... Tanıdık isimler. Yıllarca gazete ve televizyon haberlerinden bu isimleri bolca duyduk. Öyle ki birçoğu ev veya kahvehanelerde sık sık yapılan Türkiye’yi, hatta dünyayı kurtarma muhabbetlerinin baş aktörünü oynadı. Hâlâ da devam ediyorlar. En az kendi ülkemizin siyasetçileri kadar destekliyor ya da yerin dibine batırıyoruz onları. Türk insanını, söz konusu isimlere bu kadar aşina kılan, uzun süredir siyaset arenasında var olmalarıdır belki de. Bush soyadı 20 yıldır Amerika’yla birlikte anılıyor. Karamanlis veya Papandreu, Yunanistan’ın 50 yıllık siyasi tarihini akla getiriyor. Butto dendiğinde Pakistan siyasetinin son 36 yılına göz atmak gerekiyor. Yine Suriye’nin son 40 senesi Esad damgası taşıyor. Ya da Azerbaycan’daki 14 yıllık Aliyev iktidarı. O zaman soru şu: Rejim demokrasi olsa da ülkeleri aileler mi yönetiyor?

Dünya siyasetindeki rolleri farklı olsa da bu isimlerin birleştikleri nokta, uzun dönemler ülke iktidarını elinde tutan ailelerden sadece birkaçı. Bazıları iktidarını kaybetse de birçoğu ülkelerine hükmetmeye devam ediyor. Dünya siyasetinde pek çok örneğini bulabildiğimiz bu aile hakimiyetlerine uzmanlar ‘hanedan demokrasisi’ adını veriyor. Çünkü devlet veya hükümet başkanları, iktidarlarını bir şekilde oğullarına, bazen de akrabalarına devrediyor. Hanedan demokrasisi, iktidarın el değiştirme yöntemi bakımından ‘sadece az gelişmiş ülkelerde rastlanabilir’ fikrini uyandırsa da demokrasi geleneği yerleşmiş ve pek çok alanda gelişmesini tamamlamış devletlerde de karşımıza çıkıyor. Örneğin 19. yüzyıl Amerika’sında babalı oğullu Adams ailesi iktidardaydı. Ardından skandalları ve suikasta kurban giden başkanlarıyla meşhur Kennedy ailesinin birçok üyesi politika sahnesinde yerini aldı. Şimdiyse iktidarın tepesinde Bush ailesi var.

ABD, hanedan demokrasisi için iyi bir örnek değil

Prof. Dr. Fuat Keyman, bu tür yönetimlerin daha çok demokrasinin kurumsal anlamda ve katılım temelinde gelişmediği devletlerde ortaya çıktığını belirtiyor. Toplumu seçimle veya sivil toplum yoluyla siyasete katılmayan ülkelerde devlet-toplum ilişkilerinin haklar, özgürlükler ve sorumluluklar alanında gelişmediğine dikkat çekiyor. Prof. Dr. Keyman, hanedan demokrasisinin iki şekilde ortaya çıktığını ifade ederek sözlerini şöyle sürdürüyor: “Biri demokrasinin hiç gelişmediği yerlerde ortaya çıkıyor. Bir de tabii demokrasi açısından böyle bir eksiklik olmasa bile iki partili sistemlerde güçlü ailelerden gelen başkanlar olabilir. Mesela Kennedyler tek bir başkan çıkardı; ama daha fazlasını da çıkarabilirlerdi. Bushlar da bunun için en büyük örneklerden.”

Keyman, demokrasisi gelişmiş ülkelerde iktidarın kuşaktan kuşağa geçmesinin iki partili ve başkanlık seçim sisteminde güçlü ailelerin siyasetteki önemiyle bağlantılı olduğunu dile getiriyor. Yine de Amerika örneğinin hanedan demokrasisi olarak nitelendirilemeyeceğine dikkat çeken Keyman, sebebini şu ifadelerle açıklıyor: “Çünkü demokratik sistemin kurumsal yapısını, gelişmişliğini gösterecek dengeler, güçler sistemi ve katılım sistemi var.”

Kişiler sembol ve geleneğin ifadesine dönüşebiliyor

Siyasetin semboller ve geleneklerin etrafında şekillendiğini belirten Siyaset bilimci Dr. Murat Yılmaz, belli ailelerin adeta hanedanlaşarak siyasi bir rol üstlenmesini şu ifadelerle açıklıyor: “Bu anlamda kişiler, bir süre sonra bir sembol ve geleneğin ifadesine dönüşebiliyor. Bu kimliği kazanmış bir kişi ise soyadı marifetiyle bu kimliği gelecek nesillere aktarabiliyor. Bu durum, bir ailenin bizzat kendisinin bir siyasi sembol ve geleneğin taşıyıcısı olmasına yol açabiliyor.” Dr. Yılmaz, özellikle kurumsallaşma düzeyi düşük ve siyasi partilerin sık sık kapatıldığı otoriter ülkelerde, bir siyasi lider ve ailesinin ister istemez bu tür roller üstlenebildiğine dikkat çekiyor. Siyasetin artık bu kişi veya aile etrafında şekillendiğini kaydederek “Böylece seçmene, eski partinin veya geleneğin devam ettiği yer kişi veya aile üzerinden işaret edilebiliyor.” diyor. Demokrasinin yerleşmiş olduğu ülkelerde benzeri örneklerin görülebileceğini de aktaran Yılmaz, bu tür ülkelerdeki durumu şöyle açıklıyor: “Siyasetle sosyalleşen aile fertlerinin, toplumun da beklentileriyle uyumlu bir anlayışla siyasi misyon üstlenmesinin bir çok örneği var. Bu aile üzerinden siyasetin hissettiği sembol, gelenek ve hafıza ihtiyacı karşılanabiliyor.” [email protected]

BUSH AİLESİ

Bushlar üç kuşaktır Amerika yönetiminde söz sahibi. Çünkü şu anda Beyaz Saray’ın tepesinde senatör torunu ve başkan oğlu olan George Walker Bush bulunuyor. Oğluyla aynı adı taşıyan baba Bush, eski başkan Ronald Reagan’ın yardımcılığını yaptıktan sonra Cumhuriyetçi Parti’nin adayı olarak girdiği 1988’deki başkanlık seçimlerini kazandı. Başkanlık koltuğunda dört yıl oturan baba Bush, yıllar geçmesine rağmen sönmeyen Irak ateşinin fitilini yaktıktan sonra 1992 yılında Demokrat Parti’nin adayı Bill Clinton’la yarıştığı başkanlık seçimini kaybederek siyasi yaşamına nokta koydu. Böylece Bush adı sekiz yıl boyunca başkanlıkla anılmayacaktı. Bush ailesinin iktidarı, 2000 yılındaki seçimlerde şaibe iddiaları eşliğinde geri döndü. Oğul Bush, rakibi Al Gore’dan daha az oy almasına rağmen hayli tartışmalı bir belirsizlik döneminden sonra yüksek mahkemenin beşe dört kararıyla Amerika’nın 43. başkanı oldu. Göreve gelir gelmez 11 Eylül saldırılarıyla karşılaşan oğul Bush, ‘Usame bin Ladin’i yakalayacağım’ iddiasıyla Afganistan’a saldırı emri verdi. Ardından ‘demokrasi getireceğim’ diyerek Irak’ı işgal etti. Fakat ikisini de başaramadı. Bush, 2004 yılındaki seçimlerde rakibi John Kerry’i az bir oy farkıyla geçerek ikinci kez başkan oldu. Görev süresi 2008’de doluyor.

KARAMANLİS-PAPANDREU AİLESİ

Yunanistan’da geçtiğimiz ay siyasi hanedanlığın bolca tartışıldığı genel seçimler yapıldı. Çünkü seçim kampanyaları sırasında yaşanan rekabetin en büyüğü, ülke yönetiminin son 50 yılında imzası bulunan iki aile arasındaydı. Bu iki siyasi hanedan Karamanlisler ve Papandreular’dan başkası değildi. Yeni Demokrasi Hareketi lideri Kostas Karamanlis ve anamuhalefet partisi PASOK’un başındaki Yorgo Papandreu arasında geçen kıyasıya yarışı Karamanlisler kazandı. Kostas Karamanlis’in siyasi hanedanlığı, amcası Konstantin’in 1956 yılında başbakanlık koltuğuna oturmasıyla başladı. Amca Karamanlis’in o zamanki rakipleri arasında Yorgo Papandreu’nun aynı adı taşıyan dedesi de vardı. 1963’te askerî darbe nedeniyle koltuğundan olan amca Karamanlis, 1974’te yeniden başbakan oldu. Ardından 1980’de cumhurbaşkanı oldu ve istifa ettiği 1985 yılına kadar ülkeyi yönetti. Yorgo Papandreu’ya adını veren dede Papandreu da Yunan siyasetinde söz sahibi olmuş bir başbakandı. Baba Andreas Papandreu, kurduğu sosyalist parti PASOK’la 1981’de iktidara geldi. İkinci kez 1993’te iktidarı eline alan baba Papandreu, hayatını kaybettiği 1996 yılına kadar başbakanlık yaptı. 2004’te PASOK liderliğine oğul Papandreu getirilirken seçimler sonrası iktidar Karamanlisler’e geçti.

ESAD AİLESİ

Esad ailesi, iki kuşaktır Suriye’yi yönetiyor. Baas Partisi’nin kilit isimlerinden Hafız Esad, 1970 yılında darbeyle iktidarı ele geçirdi. Bir sene sonra halkoylamasının ardından devlet başkanı seçilen baba Esad, yaşamını yitirdiği 2000 yılına kadar Suriye’yi yönetti. Babasının ölümünden sonra parlamentonun toplanarak cumhurbaşkanlığı için gerekli olan 40 yaş sınırını 34’e indirmesi üzerine oğul Beşşar Esad, Suriye cumhurbaşkanı oldu. Yedi yıldır ülkeyi yöneten oğul Esad, geçtiğimiz temmuz ayında yeniden cumhurbaşkanlığına seçildi.

BUTTO AİLESİ

Butto ailesinin Pakistan yönetiminde etkin bir konuma gelmesi 1971’de Zülfikar Ali Butto’nun cumhurbaşkanı olmasıyla başladı. Zülfikar Ali Butto, 1973’e kadar cumhurbaşkanı, 1977’ye kadar da başbakan olarak ülkenin yönetiminde söz sahibi oldu. Aynı yıl askerî darbeyle görevden alınan Zülfikar Ali Butto, 1979’da idam edildi. Butto soyadını Pakistan yönetiminde temsil etme sırası ailenin büyük kızı Benazir Butto’daydı artık. Başında bulunduğu Pakistan Halk Partisi, 1988 yılındaki seçimlerden birinci olarak çıktı. Hükümeti kuran Butto, adının çeşitli yolsuzluklara karışması nedeniyle 1990’da dönemin cumhurbaşkanı Gulam İshak Han tarafından görevden alındı. Partisinin 1993’teki erken seçimlerden birincilikle çıkması Benazir Butto’yu tekrar başbakanlığa taşıdı. Fakat üç yıl sonra yeniden görevden alındı.

GANDHİ AİLESİ

Hindistan’ın efsanevi lideri Jawaharlal Nehru’nun 1964’teki ölümü sonrasında iktidar koltuğuna oturan kızı İndira Gandhi, ülkeyi uzun yıllar yönetti. 1984’te bir suikast sonucu ölen anne Gandhi’nin yerine oğlu Rajiv Gandhi geçti. 16 yıl başbakanlık yapan oğul Gandhi de tıpkı annesi gibi düzenlenen bir suikastla öldürüldü. Bu olaydan sonra Rajiv Gandhi’nin İtalyan asıllı eşi Sonia Gandhi siyasete atıldı. Ülkeyi 52 yıl yöneten Ulusal Kongre Partisi’nin başında girdiği 2004 seçimlerini kazanmasına rağmen İtalyan asıllı olmasından kaynaklanan tartışmalar nedeniyle başbakanlığı Manhoman Singh’e devretti.

ALİYEV AİLESİ

Azerbaycan’da ikinci kuşak Aliyev dönemi yaşanıyor. Sovyet Rusya döneminde politbüroya seçilen tek Türk siyasetçi olan Haydar Aliyev, 1991 yılında Nahçivan Özerk Cumhuriyeti Meclis Başkanlığı’na seçildi. 1993 yılında ise Azerbaycan Cumhuriyeti devlet başkanı oldu. 1998 yılındaki seçimlerde başkanlığa yeniden seçildi. “2003 yılında kendi önerisiyle oğlu İlham Aliyev başbakan oldu. 2003 yılında yaşamını yitirdi. Baba Aliyev’in ardından yapılan 15 Ekim 2003 tarihli cumhurbaşkanlığı seçimlerini, oyların yüzde 76’sından fazlasını alan oğul Aliyev kazandı.