Bahçeşehir Üniversitesi Araştırdı Kriz 2009'da 2001'den Daha Ağır!

Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi betam’dan Prof. Dr. Seyfettin Gürsel ve Araştırma Görevlisi Arda Aktaş tarafından hazırlanan ‘Güçlü çıkış, zayıf temeller’ başlıklı araştırmasına göre, 2001 kriziyle 2008’de başlayan ve 2009’da zirveye ulaşan krizi arasında büyümedeki bir puanlık farkın en önemli nedenlerinden biri özel sektördeki yatırım düşüşü. betam’ın araştırma notu şöyle:
“Türkiye ekonomisi, 2008’in ikinci çeyreğinde başlayan krizin etkisiyle 2009 yılında yüzde 4.7 oranında küçüldü. Bu küçülme, büyük ölçüde nihai iç talepte özel yatırımların düşüşüne bağlı olarak yaşanan daralmayla stok erimesinin bir sonucu olarak ortaya çıktı. Dış talebin GSYH değişimine katkısı, küçülmeyi sınırlayacak şekilde, pozitif yönde oldu. Ancak bu pozitif katkı, ihracatta iyileşmeden çok, ithalattaki düşüşün, ihracattaki düşüşe oranla daha hızlı olmasının bir sonucu olarak gerçekleşti.

İki krizin farkları neler?
2009 krizine giriş ve bu krizden çıkış sürecini daha iyi analiz edebilmek ve büyümenin orta vadeli performansını daha iyi öngörebilmek için, 2001 krizi ile 2009 krizini karşılaştırmak öğretici olacaktır.
Ekonomide yaşanan küçülmenin boyutları açısından 2001 krizinin bir puan gerisinde kalan 2009 krizi, küçülmenin etkenleri açısından da 2001 krizinden farklılaşıyor.
2009 yılında yaşanan daralma büyük ölçüde özel yatırımlardaki düşüşten kaynaklandı. Oysa 2001 krizinde özel tüketimle özel yatırımların küçülme üzerindeki etkileri birbirlerine yakın ağırlıktaydı. İki kriz arasındaki bir diğer fark da, kamu harcamalarının etkisinden kaynaklanmaktadır. Kamu harcamaları, 2001 krizinde küçülmeyi arttırıcı; 2009’da ise küçülmeyi sınırlandırıcı bir etki gösterdi.

İhracat küçülmeyi kesti
Her iki krizde de net ihracat küçülmeyi sınırlandırmıştır. Ancak net ihracatın sınırlayıcı etkisi, 2001 krizinde çok daha güçlü olmuştur. Bunun nedeni, ihracatın 2001 krizinde artarken, 2009 krizinde düşmesidir. Çünkü 2001’de 2009’un aksine dış talep kısıtı bulunmamaktaydı. İçerideki mali ve finansal kırılganlıkların bir sonucu olarak patlak vermiş olan 2001 krizi, şiddetli kur, faiz ve enflasyon şokları yaratarak iç talebin muazzam ölçüde daralmasına neden olurken; net ihracatı önemli ölçüde artırmıştır. Buna karşılık, 2009’da bankacılık sistemi sağlam ve likit kalırken, küçülme küresel krizin etkisiyle ortaya çıkmıştır. 2001 krizinde gerçekleşen küçülme büyük ölçüde iç talepten kaynaklandı. 2009 krizinde iç talebin küçülmeye katkısı 5.3 puanken, ekonominin yüzde 5.7 oranında küçüldüğü 2001 krizinde bu katkı 11.2 puandı .
Bu şiddetli daralmanın 4.5 puanı özel tüketimden, 5.5 puanı da özel yatırımlardan kaynaklandı. İki kriz arasında en büyük farklılıklardan biri de stok davranışlarında gözlemleniyor. Stok değişimlerinin GSYH değişimi üzerindeki etkisi büyümenin istikrarlı olduğu dönemlerde oldukça sınırlıyken; krize giriş ve krizden çıkış süreçlerinde bu etki artan stok hareketliliğine bağlı olarak artmaktadır. Stok değişimdeki artış 2001-2002 yıllarında görece sınırlı kalırken, 2009 krizinde stok erimesinin krize katkısı şaşırtıcı biçimde büyük olmuştur. Bu nedenle krizden çıkış sürecinde de stokların katkısının büyük olması beklenmelidir. (Radikal)