Tunuslu seyyar satıcı Muhammed Buazizi'nin 17 Aralık 2010'da kendini yakmasıyla alevlenen Arap dünyasındaki isyan dalgasının üzerinden 6 ay geçti.Bu sürede dünyanın en sert rejimlerinden ikisi Tunus ve Mısır'da devrimle sonuçlanan isyanlar Suriye, Libya ve Yemen'de kanlı bir şekilde devam ediyor. Bölgenin diğer ülkeleri ise kapılarını yoklayan bu isyanların önünü kesmek için ekonomik, siyasi ve güvenlik tedbirleri alıyor.
Mısır ve Tunus'ta kısa sürede gerçekleşen devrimler, kabile ya da mezhep temelli ülkelerde büyük bir direnişle karşılaştı. Halk direnişi şeklinde ortaya konan ve devam eden devrim süreci sadece Libya'da dışarıdan müdahale ile başarılmaya çalışılıyor. Arap Baharı şeklinde yorumlanan süreç bölgedeki rejimlerin on yıllardır ayakta kalmak için nasıl bir yapı oluşturduklarını da ortaya çıkardı.
Hemen tamamı Batı'dan da onay alarak devletin tepesinde oturan liderler, krallar, sultanlar kendilerine meşru bir zemin oluşturmak için başvurdukları en önde gelen yöntem; korku. Bu korkuların başında ise İsrail, dini temelli terör, kabileler ya da mezhepler arası çatışma geliyor.
Ülke kaynaklarını kendi şahsi paraları gibi kullanan liderler, ailelerini ve yakın çevrelerini zengin ederken, muhtemel halk isyanlarını bastırmak için ise temel gıda maddelerini sübvanse etme yoluna gidiyor. Rejimlerin temel omurgasını oluşturan ordu, polis ve istihbarat birimleri içindeki stratejik konumlar liderlerin en yakın akrabalarının kontrolüne veriliyor. Hemen hepsinde olağanüstü hal yasaları bulunuyor, liderlere ise belli bir kutsallık izafe ediliyor. Rejimlerin yıkıldığı ya da yıkılmak üzere olduğu ülkelerde sistemin sadece lider ve çevresini korumaya yönelik şekillendirildiği, rejimle birlikte devletin de çökmesi, ekonominin anında iflas etmesiyle net bir şekilde ortaya çıkıyor. Ayrıca bu rejimlerin en önemli silahı ise kabile ya da etnik/mezhepsel grupları birbirine karşı kullanmak. İşte Arap Baharı'nda son durum özetle şöyle:
Mısır
Ortadoğu'nun Berlin Duvarı olarak adlandırılan Hüsnü Mübarek rejiminin devrilmesinden sonra ülke bir anda kendini büyük çalkantıların ortasında buldu. Ekonomi iflas ederken, ülkede güvenlik açığı had safhaya ulaştı. Resmi açıklamalara göre sokaklarda 300-500 bin arasında soyguncu, yan kesici, suçlu kol geziyor ve halkın güvenliğini tehdit ediyor.
Köklü devlet geleneği, Mısır'ın tamamen çökmesine engel olurken, mahkemeler, başta devrik lider Hüsnü Mübarek ve ailesi olmak üzere sistemin eski kilit isimlerini teker teker hesaba çekiyor. Eylül ayında yapılması planlanan parlamento seçimleri için hazırlıklar yapılıyor. Seçime en hazır parti olan Müslüman Kardeşler'in kurduğu Özgürlük ve Adalet Partisi, başta Wafd olmak üzere 15 parti ile ittifak yaparak kazanacağı muhtemel zaferi diğer partilere de yayarak oluşacak tepkileri dindirmeye çalışıyor.
Ülke ayrıca bu yılki bütçesini denkleştirmek için 12 milyar dolar borç arayışına girerken, başta Körfez ülkeleri ve zengin Batılı ülkeler olmak üzere pek çok ülkeden Mısır'a 20 ile 40 milyar dolar arasında borç verileceği taahhüt edildi.
Tunus
Bölgedeki devrim ateşinin kibritini çakan Tunus yıllarca Batılı ülkeler tarafından siyasi ve ekonomi yapısı Ortadoğu'ya örnek gösterildi. Devlet Başkanı Zeynel Abidin bin Ali'nin 14 Ocak'ta ülkesini terk ederek Suudi Arabistan'a sığınmasıyla birlikte ekonomi ile birlikte siyasi yapı da çöktü. Mısır gibi dışarıdan borç para bulmaya çalışan Tunus'ta demokrasiye geçiş için de büyük sancılar yaşanıyor. Daha önce temmuz ayında yapılması planlanan parlamento seçimleri ekime ertelenirken, bu ülkede de seçime gireceklerini açıklayan 90 parti içinde en hazırlıklısı İslami kökenli Ennahda Hareketi. Fakat devrimle birlikte tıpkı Mısır gibi bu ülkede de ekonominin iflas etmesiyle birlikte her gün gösteri ve grevler yapılıyor.
Cezayir
Tunus ve Mısır'dan sonra devrimin gerçekleşeceği üçüncü ülke olarak görülen Cezayir'de gösteriler kısa sürede bastırılırken, yönetim temel gıda maddelerine yaptığı destekleri artırarak yeni gösterilerin önüne geçmeye çalıştı. Ancak söz verilen siyasi reformlar konusunda ciddi bir adım atılmazken, güvenlik önlemleri ise artırıldı.
Libya
Devrim sürecinin gerçekleştiği ülkeler arasında dış müdahaleye maruz kalan tek Ortadoğu ülkesi olan Libya'da 42 yıllık lider Muammer Kaddafi, güçlerinin önemli bir kısmı yok edilmesine, sarayı yerle bir edilmesine rağmen görevi bırakmamakta direniyor. NATO destekli muhalifler ise aylarca Kaddafi güçlerinin kuşatması altında kalan Misrata'dan sonra başkent Trablus yolu üzerindeki kentleri ele geçirmeye çalışıyor. Bingazi ile Misrata arasındaki Sirte ise Trablus'tan sonra Kaddafi'nin ikinci kalesi. Türkiye ile birlikte pek çok Batılı ülkeler tarafından tanınan Bingazi merkezli muhalifler ise Kaddafi'nin devrilmesinden sonra bir yönetim boşluğu oluşmaması için Batılı ülkelerden para ve silah yardımı sağlamaya çalışıyor.
Bahreyn
Şubat ayında gösterilere sahne olan en küçük Arap ülkesi Bahreyn, mart ayında Suudi tanklarının topraklarına girmesiyle birlikte devrim sürecini dondurdu. Gösterilere katılanlar tutuklanırken, ülkede basına karşı sert önlemler alındı. Söz verilen reformlar da donduruldu.
İran
Bölgenin Arap olmayan ülkelerinden İran da süreçten hem etkileniyor hem de süreci çok yakından takip ediyor. Devlet Başkanı Mahmud Ahmedinejad ve dini lider Ali Hamaney arasındaki ipler her gün biraz daha gerilirken, ülkede iki yıl öncekine benzer gösterilerin başlamaması için yoğun önlemler alınıyor. Bu arada İran müttefiki Suriye'de yaşanan devrim sürecine, Batı tezgahı olduğunu öne sürerek karşı çıkarken, başta Yemen, Bahreyn, Libya ve diğer ülkelerdeki isyanları ise halkın talebi şeklinde değerlendiriyor.
Suudi Arabistan
Bölgede statükonun en son ve en sağlam kalesi olarak değerlendirilen Suudi Arabistan, devrime maruz kalmamak için petrolden elde ettiği 130 milyar doları halka dağıtırken, komşu ülkelere de on milyarlarca dolar yardımda bulunarak, bu ülkelerdeki rejimlerin devrilmesine engel olmaya çalışıyor. Ayrıca İran'la ideolojik bir savaş içinde bulunan Riyad, topraklarının doğusunda Şiilerin yoğun olduğu bölgelerdeki muhtemel isyanlara karşı da sert önlemler alırken, bu bölgeye yakın olan ve nüfusunun yüzde 75'i Şii olan Bahreyn'in düşmesi durumunda bu bölgenin de kopmasından endişe ediyor. Din adamları da sık sık verdikleri fetvalarla isyanların haram olduğunu öne sürüyor. Kadınlar ise ilginç bir girişim başlatarak, kendilerine konan araba sürme yasağını delmeye çalışıyor. Batılı bazı uzmanlar, belki de Suudi Arabistan'daki devrimin kadınlar tarafından başlatılacağını öne sürüyor.
Filistin
Mısır'da rejim değişikliğiyle birlikte Filistinli gruplar bir araya getirilirken, Rafah Sınır Kapısı'nın da açılacağı duyuruldu. Ancak geçen süre içinde hem Filistinli gruplar arasındaki görüşmeler hem de Rafah konusunda Mübarek rejimi günlerine geri dönüldü. ABD Başkanı Barack Obama'nın '1967 sınırları içinde çözüm' sözünden daha sonra çark etmesi ise Filistin için büyük bir hayal kırıklığı meydana getirdi. Arap Baharı'nın İsrail sınırlarını zorladığı son haftalarda Filistinli mültecilerin başlattığı sınır delme eylemleri, İsrail'in kanlı operasyonlarıyla son buldu. Filistin'de tüm gözler artık eylül ayında BM'ye sunulacak olan Filistin'in tanınması tasarısına çevrilmiş durumda.
Ürdün ve Fas
Her iki ülke de Suudi Arabistan tarafından Körfez İşbirliği Konseyi üyeliğine davet edilirken, Ürdün söz verilen reformların bir an önce yürürlüğe konmasını istiyor. Fas'ta da zaman zaman alevlenen gösteriler sonrası Kral 6.Muhammed, maaşlara ve sübvansiyonlara zam yapılmasını, siyasi reformlara gidilmesini kararlaştırdı. Hazırlanan yeni anayasa konusunda ise önümüzdeki ay referanduma gidilmesi bekleniyor.
Katar ve Emirlikler
Dünyanın en zengin ülkesi Katar'la, Birleşik Arap Emirlikleri, gösterilerin olmadığı iki Arap ülkesi. Emirliklerde ağustos ayındaki Federal Milli Konsey (parlamento) için seçim yapılacak. Ancak seçimlerde sınırlı sayıda kişi oy kullanıyor. Katar'da da mart ayında bir facebook sitesinden gösteri yapılması çağrısında bulunulmuş, ancak daha sonra bu site hükümet yanlısı mesajlara yer vermeye başlamıştı. Katar merkezli El Cezire televizyonu da Arap ülkelerindeki gösterileri taraflı vermekle suçlanıyor.
Kuveyt ve Umman
Körfez ülkeleri arasında en demokratik olanı şeklinde yorumlanan Kuveyt'te son aylarda yönetim karşıtı gösteriler artarak devam ediyor. Bölge ülkeleri arasında gösterileri bastırmak için kesenin ağzını açan ilk ülke de olan Kuveyt, halka milyarlarca dolarlık yardımda bulunmuş, maaşları artırmıştı. Arap dünyasının en uzun süreli liderleri arasında yer alan Umman Sultanı Kabus da tarihindeki en sert gösterilere yıl başından itibaren şahitlik etti. Gösteriler üzerine bazı siyasi tavizler veren ve maaşları artıran Sultan Kabus, parlamentoya da daha fazla söz hakkı vereceğini açıkladı.
Lübnan
"Arap dünyasının küçük Ortadoğusu" olarak adlandırılan Lübnan kendine özgü demokratik yapısı, siyasi krizleri ve iç çatışmalarıyla dünya gündemini sürekli işgal eden ülkelerden. 5 aylık hükümet boşluğundan sonra hafta içinde Necip Mikati'nin oluşturduğu hükümetin Hizbullah ağırlıklı bir yapıda olması, kararlara Hizbullah'ın ipotek koyacağı şeklinde yorumlanıyor.
Suriye
Ortadoğu'nun en sert rejimlerinden olan Suriye, isyanların en son sıçrayacağı ülkeler arasında sayılıyordu. Ancak ülkenin güneyindeki Dera'da yayılan gösteriler bir anda tüm ülkeyi sardı. Yönetim de gösterileri bastırmak için tank, top ve helikopterleri kullandı. Şu ana kadar 1.300'den fazla kişinin hayatını kaybettiği Suriye'de binlerce kişi de Türkiye ve Lübnan'a sığınmaya çalışıyor. BM ve Batılı ülkeler Suriyeli liderlere yönelik bazı yaptırım kararları alırken, rejim ise yumuşama yerine sertleşmeyi tercih ediyor. İsyanların olduğu kentleri kuşatan rejim halkı sert bir şekilde cezalandırıyor. Başını Devlet Başkanı Beşşar Esed'in kardeşi Mahir'in çektiği özel birlikler, cinayetlerin baş sorumlusu olarak gösterilirken, Mahir de ülkenin gizli lideri olarak adlandırılıyor.
Yemen
Arap dünyasının en fakir ülkesi kabul edilen Yemen, ay başında Devlet Başkanı Ali Abdullah Salih'in sarayına düzenlenen saldırıdan yaralanarak Suudi Arabistan'a gitmesiyle yeni bir merhaleye girdi. Oğlu Ahmet ve yeğenlerinin başını çektiği birlikler ülkeyi kontrol etmeye çalışırken, bazı kentlerin kabilelerin, bazılarının da El Kaide'nin kontrolüne girmesiyle ülkenin fiili olarak parçalanacağının işaretleri olarak gösterilmeye başlandı. Gösterilerde şu ana kadar 200'den fazla kişi hayatını kaybederken, ülkenin adım adım iç savaşa doğru sürüklendiği belirtiliyor.
Yemen'de iç savaş tehdidi sürüyor
Arap dünyasının en fakir ülkesi kabul edilen Yemen, ay başında Devlet Başkanı Ali Abdullah Salih'in, sarayına düzenlenen saldırıdan yaralanarak Suudi Arabistan'a gitmesiyle yeni bir merhaleye girdi. Oğlu Ahmet ve yeğenlerinin başını çektiği birlikler ülkeyi kontrol etmeye çalışırken, bazı kentlerin kabilelerin, bazılarının da El Kaide'nin kontrolüne girmesiyle ülkenin fiili olarak parçalanacağının işaretleri olarak gösterilmeye başlandı. Gösterilerde şu ana kadar 200'den fazla kişi hayatını kaybederken, ülkenin adım adım iç savaşa doğru sürüklendiği belirtiliyor.
zaman
18
10
