Kemal Çifçi yazdı: Rusya-Ukrayna savaşının agropolitiği 

Kemal Çifçi, "Zorlu coğrafyalar kendi çözümlerini ve trajedilerini içinde barındırır. Bunun en iyi örneklerinden biridir Rusya" ifadelerini kullandı.

KEMAL ÇİFTÇİ'NİN YAZISI ŞÖYLE:

Rusya-Ukrayna savaşının agropolitiği

"Yüzyıl sonra Rus bebekleri tahıllı mamalarını yiyip Putin dedesine minnettarlığını gösterdikten sonra renkli rüyalarına dalacaklar.”

Dünya olanlar ile görünenler dünyası arasında gidip gelir. İnsan politiğinin tarihsel derinliği görünenler üstüne kurulur ki; aktarımı/anlatımı kolay olsun. Bu olgudan da siyaset kurumu oluşur ve her zaman bu görünenler pınarından su içer. Coğrafya kader midir? Kaderdir. Elmas madenlerinin üstünde oturuyorsanız sizi kitapla kandırırlar, elmasları alıp giderler. Petrolünüz varsa paranızı bizim bankaya yatırın derler yine sizi kandırırlar. Toprağınız varsa bunda başkalarının hakkı da var komşunuzu size düşman ederler. Bunu yaparken de tanrısal bir el değil; yapılan gelen büyük kavramlarla yaparlar. Size sürekli değişmenizi söyler kuşaklarınızı iletişim bombardımanına tutarlar. Kendinizi kötü hissederseniz, tarihinizle utanırsınız.  Farkında olmadan yapıyor olursunuz artık birçok şeyi.  Büyülüdür iletişim bir gün kızıl bir gün turuncu olur adı. Oysa değişmeyen tek gerçek toprağın lanetidir. Durup dinlenmenize izin vermezler. Sürekli değişmenin peşinden koşmaktan rüzgar gülüne dönersiniz de farkında olmazsınız.

Zorlu coğrafyalar kendi çözümlerini ve trajedilerini içinde barındırır. Bunun en iyi örneklerinden biridir Rusya. Elinizde çavdar, karabuğday, buğday, patates varsa mutfak kültürünüzde de buna göre şekillenir. Rus tarihinin derinliklerine baktığınızda her büyük toplumsal ve siyasal değişiminin altında tarım ve gıda bu değişime etki etmiştir, öyle ya da böyle. Savaşlar, kıtlıklar, ekonomik çöküntüler Rus halkının belleğinde derin izler bırakmıştır. Bu yüzdendir ki tahıl ambarları olan Ukrayna’dan vazgeçmek onların bu arkaik benliğini harekete geçirmiştir. Olan biten budur. Görünen ve enforme edilen bilgilerin gerçekle kırıntı düzeyinde ilişkisi vardır ama temel nedenler bunlar değildir. Bu bağlamda kısaca bu iki ülkenin tarım ve gıda potansiyeline bakmakta fayda vardır.

Rus tarım tarihi ve potansiyeli kısa notlar;

• Dünyada 17 milyon km2’lik yüzölçümü ile dünyanın en büyük ülkesidir. Ülkenin tarımsal araziler toplamı toprak varlığının yaklaşık %13’ünü oluşturmaktadır.
• Sulanabilir arazisi 2008 yılında %2 iken, toprak yenileme kalkınma programları bunu %8 çıkarttı.
• Ortalama tarım işletmelerinin büyüklüğü 269 hektar, bizde ise 5 hektardır. Büyük tarımsal işletmeleri 12 bin dekara ulaşıyor. Bizde 2 bin dekarı parmakla gösteriyoruz.
• Yaklaşık 130 milyon tonluk tahıl rekoltesiyle dünyanın en önemli ilk 5 üretici ülkesinden biridir.
• Yılda ortalama 85,9 milyon ton buğday, 20,9 milyon ton arpa, 13,9 milyon ton mısır, 4,1 milyon ton yulaf, 2,4 milyon ton çavdar ve 892 bin ton karabuğday üretimi yapıyor.
• Ayçiçeği tohumu üretimine yatırım yaparak; dünya lideri Ukrayna’yı 15,4 milyon ton gibi rekor bir seviye ile geride bırakmıştır.
• Bir Sovyet geleneği olan milli tohumculuğu devam ettirilerek; tohumculuk ve tohum ıslah çalışmaları milli gıda güvenliğinin vazgeçilmez unsuru olmaya devam ediyor.

Ukrayna tarım tarihinden kısa notlar;

• Geçmişte Sovyetlerin tarım üssü olan ülke topraklarının yaklaşık % 71’i (42,8 milyon hektar) tarıma elverişli araziler olup; toplam tarım arazi miktarı 32,5 milyon hektardır.  Avrupa’nın ekilebilir arazisinin yaklaşık 1/3’ü Ukrayna’da bulunmaktadır.
• Dünyanın en verimli siyah toprağın üçte birine sahiptir.
• Tarımsal üretimi ülke Gayrı Safi Yurt İçi Milli Hâsılasının % 10’nu, ihracatın ise % 40’nı oluşturmaktadır. 
• 2015 yılında Ukrayna dünya genelinde ihracatta sıralaması; ayçiçeğinde 1’inci,  arpada 3’üncü, buğdayda 6’ncı, soya da ise 7’nci sırada yer aldı.
• Sovyetlerin dağılmasından sonra ekonomisi sürekli kan kaybeden Ukrayna dönemsel gelişimler dışında 2014 Donbass savaşı ve Kırım’ın ilhakı ile birlikte ekonomik sorunlarla baş başa kalmıştır.
• Aralık 2015 yılından bu yana Ukrayna, Rusya'ya 3 milyar dolar borç ödemeyi reddetmektedir.
• Savaşlar başlamadan önce yani 2014 yılında Ukrayna'da toplam tahıl hasadı 64 milyon tonla rekor kırmıştır.
• Mısırda dünyanın en büyük 3 ihracatçı üreticisinden biri olan Ukrayna; 2012 yılında Çin’e yılda 3 milyon ton mısır ihracat sözleşmesi imzalamış ve buna ek olarak Çin 3 milyar dolar kredi açmıştır.
• Dünyanın en büyük doğal bal üreticilerinden biridir.
• 1 Ocak 2016'da Ukrayna Avrupa Birliği ile imzaladığı Derin ve Kapsamlı Serbest Ticaret Bölgesi anlaşması yürürlüğe girdi. (27 Haziran 2014’te imzalandı)
• Bu anlaşma ile Ukrayna tarife satırlarının değer bakımından %99,1’ini, AB ise  %98,1’ini sıfırlandı.
• Bu anlaşmanın küçük bir detayı: hayvan yetiştiriciliğinde katma değer vergisinin kaldırıldı ve dövize endeksli yem fiyatlarının iç piyasada fiyatların artmasına, hayvancılık sektöründe üretim düşüşüne neden oldu.  

Kara Toprağın Laneti ve Agro-Politik

Agro-politiğin temelinde dünyada tüketim alışkanlıklarının son yüzyılda değişmesidir. Yüzyılın başındaki tarım ve gıda ürünleri üretimi en fazla yüz kilometre yol kat ediyordu stratejik ürünler hariç. 1960’lardan sonra iletişim kanallarının artmasıyla yerleşen batı tipi beslenme tarzı tüm dünyayı kuşatmıştır. Geldiğimiz nokta itibarıyla gıda ve gastromoni kültürünün bu kadar görünür olması, nüfus artışı vs. ile artık tarım ve gıda ürünlerine ulaşma isteğimiz hiçbir çağda olmadığı kadar yükselmiştir. Herkes her şeyi tatmak ve deneyimlemek istiyor. Bu gelişmeler tarım toprağı fakir ülkeleri ve kendine yetebilirlik stratejileri olan ülkeleri derinden ve sessizce harekete geçirmiştir. Kendine yetebilirlik noktasında son 10 yıldır en büyük başarıyı ise Rusya yapmıştır. Devasa sera yatırımlarıyla artık kendi domatesini de üretmektedir.
Gelecek yüzyılda tarım ve gıda nasıl şekilleneceğini görmek açısından en büyük veriyi ise Afrika’daki toprak satın almalar göstermektedir.

Dünyada Toprak Kiralayan Ülkelerden Bazıları

Not: Veriler tam sağlıklı olmamasına rağmen okura genel bilgi için verilmiştir.

Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ)'nün 2013 raporuna göre 41 ülke başka ülkelerde toprak kiraladı, 62 ülke ise topraklarını ikinci bir ülkeye kiraya verdi veya sattı.

Dünyada Toprak Kiralatan Ülkelerden Bazıları

Bu bağlamda Rusya – Ukrayna savaşının kırılma noktasının kaynağı 2014 yılında AB ile imzaladığı Derin ve  Kapsamlı  STA’ anlaşması yatmaktadır.

Ukrayna’nın tarım alanlarının açık pazar haline gelmesi, getirilmesi çabalarında Katar'ın yatırım fonu Hassad Food'un tarım kolu, Avustralya,  Almanya, İsveç, İngiltere, Brezilya, Arjantin, Çin Ukrayna’nın tarım projeleriyle  ilgilenmektedir. 

Şunu bilmek ve izlemekte de her zaman fayda vardır. Zengin veya tarım fakiri ülkelerin yatırım fonları sistematik halde gıda ve tarım satın almaları yapmaktadır. Bütün bu gelişmelerin yanında kırılma noktalarında biri de Çin’in Ukrayna’da toprak satın almasıdır. Toplam değeri 2,6 milyar dolar olan Ukrayna - Çin gıda işbirliği programı,  Çin devlet tarım şirketi Xinjiang Production and Construction Corps. ve Ukrayna KSG Agro şirketi arasında yapılan anlaşmaya göre Ukrayna’dan 3 milyon hektarlık tarım alanı satın alacak. Bu oran Ukrayna’nın %7’sine denk gelmekle birlikte Hollanda ve İsrail’in yüzölçümünden de büyük bir alan. Rusya bu anlaşma hemen tepki verdi ve biz bunu not ettik dedi. Rusya Çin ile ola stratejik ilişkilerinden dolayı o zaman daha sert bir tepki göstermemiştir. Özellikle Batı’nın yavaş ve derinden Ukrayna’yı kendine bağlama çabalarını dikkatle izleyen Rusya 22 Şubat 2022 tarihinde savaş kararı almıştır. Rusya’nın tahıl ambarı olan Ukrayna’da artık çanlar eskisi gibi çalmayacaktır. Bu yönüyle Rusya-Ukrayna savaşı 21. Yüzyılın ilk agro-politik savaşıdır.

Bu bağlamda gelecekte en büyük savaşlar ise Afrika’da çıkacaktır. Afrika’da toprak satın almaların en büyük payı Çin’e ait olsa da; Kuveyt, Almanya, Suudi Arabistan, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, İsveç, İngiltere, ABD, Ürdün kıtada ciddi satın almalar yaptı. Türkiye’de Sudan’da toprak satın almasıyla stratejik bir hamle yapmıştır. Afrika’da ise Nil’in laneti geçtiği toprakların kaderi belirleyecek. Beyaz ve Mavi Nil’in geçtiği topraklar üstünden yapılan hamlelerin en ilginç ve dikkat çekeni ise Kuveyt’in Sudan ile yaptığı dev stratejik işbirliği anlaşmasıdır. Anlaşmanın içeriği devlet sırrı olarak saklanıyor.

Son Söz Yerine:

Tarım teknolojilerinin özellikle görüntüleme araçlarının gelişimi ile artık dünyanın neresinde ne ekiliyor, üründe hangi hastalıklar var, o hastalıkların ilaçları için o ülkede nasıl bir fiyat ve pazarlama iletişimi kurgulamalıyız soruları masada veri olarak var. Dünyadaki herhangi bir ürünün çok yaklaşık rekolteleri hesaplanabiliyor. Ürüne ihtiyaç duyacak gıda sektörünün nasıl bir pozisyon alması gerektiği bilgisi değerli bir veri olarak da pazarlanmaktadır/pazarlanacaktır. Ülkelerin kendine yetebilirlik stratejileri ile birlikte gıda kriz eylem planları artık ülkelerin bir numaralı sorunu olarak devam edecektir.